1. Khái niệm về bệnh sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể gây thành dịch do vi rút Dengue gây ra. Vi rút Dengue gây bệnh sốt xuất huyết có 4 chủng được ký hiệu là D1, D2, D3, D4, và đều xuất hiện ở Việt Nam. Do miễn dịch được tạo thành sau khi mắc bệnh chỉ có tính đặc hiệu đối với từng chủng riêng biệt, nên người lớn cũng như trẻ em dù đã mắc bệnh sốt xuất huyết vẫn có khả năng bị lại với chủng khác. Cha mẹ cần hết sức lưu ý điều này, tránh chủ quan.
Bệnh thường lây lan qua vết đốt của muỗi vằn Aedes aegypti. Đặc điểm của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết bao gồm: muỗi có màu đen, thân và chân có những đốm trắng do đó thường được gọi là muỗi vằn. Muỗi vằn thường hoạt động mạnh nhất là vào sáng sớm và chiều tối, hay trú đậu ở các góc, chỗ tối trong nhà, và đẻ trứng, sinh sản ở các ao, vũng nước tù, những chỗ đọng nước như chum vại… Ở nước ta, bệnh sốt xuất huyết xuất hiện rất phổ biến trên toàn quốc, dịch thường bùng phát vào mùa mưa, cao điểm vào các tháng 7, 8, 9, 10.
Đặc điểm của bệnh là sốt, xuất huyết, thoát huyết tương ra ngoài mô kẽ dẫn đến sốc giảm thể tích lòng mạch, làm rối loạn đông máu gây xuất huyết nặng, suy đa cơ quan, có trường hợp không được chẩn đoán sớm và xử trí kịp thời dẫn đến tử vong. Mỗi năm ở nước ta có hàng trăm người tử vong vì sốt xuất huyết.
Muỗi vằn gây sốt xuất huyết ở trẻ
Xem thêm: Lưu ý khi dùng kem trị hăm cho bé và 10 gợi ý kem trị hăm cho bé hiệu quả
2. Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em
Sốt xuất huyết ở trẻ em có biểu hiện ở nhiều dạng khác nhau và thường diễn biến rất phức tạp. Sự khởi phát của bệnh thường khá đột ngột và diễn biến nhanh chóng từ nhẹ đến nặng qua ba giai đoạn: giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm và giai đoạn hồi phục.
Giai đoạn sốt
Ở giai đoạn đầu của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, trẻ bị sốt cao đột ngột, liên tục. Trẻ còn nhỏ thì bứt rứt, quấy khóc. Trẻ lớn hơn thì than đau đầu, cảm thấy chán ăn, buồn nôn, biểu hiện da sung huyết , dưới da xuất hiện các chấm đỏ, đau cơ khớp, nhức ở hai hố mắt, chảy máu chân răng hoặc chảy máu cam.
Kết quả xét nghiệm máu ở giai đoạn này thường không phản ánh rõ ràng tình trạng của bệnh. Cụ thể, dung tích hồng cầu đa số là bình thường, số lượng tiểu cầu bình thường hoặc giảm dần, trong khi đó lượng bạch cầu thường giảm.
Giai đoạn nguy hiểm
Trẻ bị sốt xuất huyết thường bị sốt cao
Sau giai đoạn sốt là giai đoạn nguy hiểm của bệnh, đó là khoảng ngày thứ 3 – 7 sau khi mắc bệnh. Biểu hiện của sốt xuất huyết ở trẻ vào giai đoạn này có thể còn sốt hoặc đã thuyên giảm, trẻ bị thoát huyết tương (Lượng huyết tương trong máu thoát ra ồ ạt khiến bụng bị chướng to, thường kéo dài trong 24 – 48 giờ, có nguy cơ dẫn đến tử vong ở các bệnh nhi).
Khi đi khám có thể nhận thấy trẻ bị tràn dịch ở màng phổi, màng bụng, gan to bất thường, mi mắt phù nề. Nếu tình trạng thoát huyết tương nặng sẽ dẫn đến sốc, với các biểu hiện dễ nhận thấy như vật vã, bứt rứt, lờ đờ, lạnh đầu ngón tay, ngón chân, da lạnh, ẩm, mạch nhanh nhỏ, tiểu ít; huyết áp kẹt (huyết áp tối đa và huyết áp tối thiểu cách nhau dưới 20 mmHg), tụt huyết áp hoặc không thể đo được huyết áp. Đặc biệt, trẻ bị xuất huyết dưới da hoặc xuất hiện các mảng bầm tím, các nốt xuất huyết nằm rải rác hoặc tập trung ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, ở phần bụng, đùi, mạng sườn; xuất huyết ở niêm mạc, như chảy máu mũi, chảy máu chân răng, đi tiểu ra máu.
Cha mẹ cần phải lưu ý rằng, xuất huyết không phải là biểu hiện bắt buộc của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, bởi vì có thể trẻ tuy mang bệnh nhưng lại hoàn toàn không biểu hiện triệu chứng xuất huyết. Vì vậy, dù có hoặc không có triệu chứng xuất huyết thì bệnh vẫn có thể đã tới giai đoạn nguy hiểm, có thể khiến bé tử vong. Một trong những biến chứng nguy hiểm là trẻ bị sốc, với biểu hiện gồm ba tình trạng suy giảm: giảm tri giác, giảm thân nhiệt và giảm huyết áp.
Ở giai đoạn nguy hiểm này, khi xét nghiệm máu sẽ thấy lượng tiểu cầu của bé giảm mạnh chỉ còn dưới 100.000/mm3, trường hợp nặng bé có thể bị rối loạn đông máu, vô cùng nguy kịch.
Giai đoạn phục hồi
Sau giai đoạn nguy hiểm chừng 48 – 72 giờ là giai đoạn phục hồi, trẻ hết sốt, tình trạng bệnh được cải thiện nhiều, trẻ có biểu hiện thèm ăn, huyết áp ổn định hơn và đi tiểu nhiều hơn. Khi xét nghiệm máu thấy số lượng bạch cầu tăng lên nhanh, số lượng tiểu cầu dần trở về mức bình thường, nhưng thường chậm hơn so với bạch cầu.
3. Phân biệt triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em với sốt do siêu vi
Mức độ nghiêm trọng
Mặc dù cả bệnh sốt xuất huyết và sốt do vi rút thông thường đều có thể có một số dấu hiệu, triệu chứng giống nhau nhưng xét về mức độ nghiêm trọng thì sốt xuất huyết nguy hiểm hơn rất nhiều.
Hình ảnh sốt xuất huyết ở trẻ
Phương thức nhiễm và truyền bệnh
Trong khi sốt siêu vi lây truyền qua không khí, do các giọt khí dung từ người bị bệnh hoặc do chạm vào các bề mặt bị ô nhiễm, thì sốt xuất huyết lại có nguyên nhân do muỗi đốt (Aedes Aegypti).
Sốt siêu vi có thể kéo dài 3-5 ngày, trong khi sốt xuất huyết có thể kéo dài từ 2-7 ngày, thậm chí có thể kéo dài lâu hơn nếu không được điều trị kịp thời.
Ngoài ra, sốt siêu vi có tính truyền nhiễm và có thể truyền từ người này sang người khác. Còn bệnh sốt xuất huyết không thể lây truyền qua đường tiếp xúc và không lây qua đường không khí trong tự nhiên.
Sốt xuất huyết gây sốt cao
Sốt do virus thông thường có thể kèm theo các triệu chứng như chảy nước mũi, đau họng, đau cơ thể nhẹ, suy nhược, còn bệnh nhân sốt xuất huyết có thể bị sốt cao, đau nhức cơ thể dữ dội, đau khớp và phát ban trong vòng 24 – 48 giờ sau khi sốt sự khởi phát.
Số lượng tiểu cầu thấp có thể là một dấu hiệu rõ nhất của bệnh sốt xuất huyết
Cách tốt nhất và chắc chắn để xác định sốt do sốt xuất huyết hay là do siêu vi là xét nghiệm công thức máu và xét nghiệm kháng nguyên NS1 của bệnh Dengue. Các chuyên gia tin rằng khoảng 80 – 90% bệnh nhân sốt xuất huyết sẽ có số lượng tiểu cầu thấp hơn 100.000, trong khi 10 – 20% bệnh nhân sẽ thấy mức nghiêm trọng là 20.000 hoặc ít hơn.
Những người bị nhiễm vi rút sẽ không bị các biến chứng như vậy.
Xem thêm: Cách chọn sữa cho bé sơ sinh phù hợp và top 12 loại sữa tốt nhất cho bé
4. Cách điều trị sốt xuất huyết tại nhà cho trẻ
Những trường hợp trẻ sốt xuất huyết được bác sĩ cho điều trị ngoại trú tại nhà, cha mẹ cần biết cách chăm sóc trẻ, đặc biệt lưu ý phải hỏi ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng bất cứ biện pháp chữa trị nào cho trẻ
Hạ sốt cho trẻ đúng cách
Khi trẻ sốt cao ≥ 38,50C, cho trẻ uống thuốc hạ sốt Paracetamol đơn chất với liều 10-15mg/kg cân nặng, 4-6 giờ uống lặp lại một lần nếu trẻ sốt, lau bằng nước ấm để tránh biến chứng sốt cao, gây co giật.
Chọn chế độ dinh dưỡng phù hợp cho trẻ
– Thức ăn: cho trẻ ăn những thứ ăn lỏng, giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa như cháo, súp, sữa và nên chia thành nhiều bữa nhỏ để trẻ dễ hấp thu.
– Nước uống: cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường, nên cho trẻ uống nước điện giải Oresol, nước lọc, nước sôi nguội, nước trái cây, nước cam, nước chanh,…đặc biệt không nên cho bé các loại nước ngọt, nước có gas
– Vitamin: trẻ cần cung cấp thêm vitamin các nhóm A, B, C để tăng cường hoạt động chuyển hóa cho cơ thể và tăng cường hệ miễn dịch, tăng sức đề kháng cho cơ thể để chống lại bệnh tật.
Tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ
Nếu có một trong các dấu hiệu sau cần phải đưa trẻ ngay vào bệnh viện:
- Quấy khóc, bứt rứt, trăn trở khó chịu hoặc ngủ li bì
- Đau bụng
- Chảy máu cam, máu răng hoặc ói ra máu, tiêu phân đen
- Tay chân lạnh, nằm một chỗ không chơi, bỏ bú, bỏ ăn uống
Trẻ quấy khóc, bứt rứt cần đưa ngay đến cơ sở y tế
Tuyệt đối tránh những tác động không tốt sau đây:
– Không nên cạo gió, cắt lễ vì sẽ làm đau và có thể gây chảy máu, nhiễm trùng cho trẻ.
– Không tự ý cho trẻ uống thuốc.
– Không cho trẻ uống những loại nước có màu đen hoặc đỏ như Coca, Pepsi, Sting… vì có thể gây nhầm lẫn với tình trạng xuất huyết tiêu hóa ở trẻ.
– Không cho trẻ truyền dịch tại các phòng khám tư hoặc cơ sở y tế không đủ điều kiện vì đã có không ít trường hợp truyền dịch không đúng làm bệnh trở nặng khi chuyển đến bệnh viện thì đã quá trễ không thể cứu vãn được tình hình. Trong quá trình hồi phục bệnh, trẻ chưa thể ăn uống ngon miệng, cha mẹ nên bổ sung thêm các loại thuốc bổ cho trẻ theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
– Không dùng hạ sốt bằng Aspirin, Ibuprofen (vì dễ gây xuất huyết nặng)
Xem thêm: 12 cách nấu cháo cá hồi cho bé ăn dặm thơm ngon bổ dưỡng
5. Cách phòng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em
Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có biện pháp điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng bệnh sốt xuất huyết. Biện pháp phòng bệnh đang được áp dụng là chủ động kiểm soát các loại côn trùng trung gian truyền bệnh, như diệt bọ gậy (lăng quăng), tiêu diệt muỗi trưởng thành, tránh để muỗi đốt, vệ sinh môi trường sống, loại bỏ các nơi chứa nước, đọng nước.
Cha mẹ có thể loại bỏ nơi sinh sống và sinh sản của muỗi, tiêu diệt lăng quăng, bọ gậy bằng cách:
– Đậy kín các dụng cụ có chứa nước, để muỗi không thể vào đẻ trứng;
– Thả cá vào các dụng cụ đựng nước dung tích lớn (bể, giếng, chum, vại…) để cá ăn hết lăng quăng, bọ gậy nếu có. Các loại cá nên lựa chọn là cá bảy màu, cá sóc, cá rô phi, cá chép, cá dọn bể…
– Vệ sinh tất cả các dụng cụ chứa nước vừa và nhỏ (lu, chum, vại…) hàng tuần;
– Thu gom, vứt bỏ các vật dụng, phế liệu trong nhà và xung quanh nhà, chẳng hạn như chai, lọ, mảnh vỡ vỏ chai,…
– Vệ sinh môi trường sinh sống sạch sẽ, lật úp các vật dụng chứa nước khi chưa dùng đến;
– Bỏ muối hoặc dầu vào bát nước kê chân chạn/tủ đựng chén bát, thay nước bình hoa/bình bông.
6. Cách phòng chống muỗi đốt cho trẻ:
– Cho trẻ mặc quần áo dài tay;
– Ngủ trong màn, giăng mùng, kéo rèm (kể cả ban ngày);
– Sử dụng bình xịt diệt muỗi, nhang hương chống muỗi, kem xua muỗi, vợt điện diệt muỗi…
Bên cạnh đó, các gia đình cần tích cực phối hợp với cấp chính quyền và ngành y tế trong các đợt phun hóa chất phòng chống dịch bệnh sốt xuất huyết định kỳ.
Xem thêm: 7 điều cần biết về bệnh chân tay miệng
